Phylum Arthropoda
ไฟลัมอาร์โทรโพดา
(Phylum Arthropoda) สัตว์ที่จัดอยู่ในไฟลัมนี้ เรียกว่า สัตว์ขาข้อ หรืออาร์โทรพอด
(arthropod)
ซึ่งหมายถึงมีรยางค์ต่อกัน เป็นข้อๆ สัตว์กลุ่มนี้มีจำนวนมากที่สุด
ประมาณมากกว่า 1,200,000 ชนิด
และเมื่อคิดเป็นเปอร์เซ็นต์ก็จะมากกว่า
80% ของสัตว์ทั้งหมดในอาณาจักรสัตว์ จากการศึกษาซากโบราณพบว่าอาร์โทรพอด
มีความสัมพันธ์กับสัตว์พวกแอนเนลิดมากโดยอาจจะเจริญมาจากพวกแอนเนลิด
หรืออาจมาจากบรรพบุรุษเดียวกันกับพวกแอนเนลิดก็ได้
อาร์โทรพอดมีลักษณะที่สำคัญ คือ
1. มีสมมาตรเป็นแบบผ่าซีก
2. มีเนื้อเยื่อ 3
ชั้น และมีช่องตัวแบบแท้จริง
3. ลำตัวมีลักษณะเป็นปล้อง และแบ่งออกเป็นส่วนๆ โดยทั่วไปแล้วมี 3 ส่วน คือ
ส่วนหัว (head) ส่วนอก (thorax) และส่วนท้อง (abdomen)
เช่น พวกแมลง แต่บางชนิดส่วนหัวและส่วนอกจะรวมกันเป็นส่วนเดียวแยกออกจากกันไม่ได้เรียกว่า
เซฟาโลทอแรกซ์ (cephalothorax) เช่น กุ้ง ปู
นอกจากนี้ในพวกกิ้งกือและตะขาบ ส่วนของอกและท้องจะมีลักษณะเหมือนกัน
4. มีรยางค์ยื่นออกจากลำตัวเป็นคู่ๆ เช่น ขาเดิน ขาว่ายน้ำ อวัยวะส่วนปาก หนวด
ปีก และรยางค์เหล่านี้มักมีลักษณะต่อกันเป็นข้อๆด้วย
5. มีโครงร่างภายนอก
(exoskeleton)
เป็นสารจำพวกไคทิน (chitin) แข็งหุ้มรอบตัว
ดังนั้นในขณะที่มีการเจริญเติบโต สัตว์ในไฟลัมนี้หลายชนิดจึงต้องมีการลอกคราบ (molting)
เพื่อเอาเปลือกเก่าซึ่งมีขนาดเล็กออกแล้วสร้างเปลือกใหม่ที่มีขนาดใหญ่กว่าขึ้นมาแทน
6. ทางเดินอาหารเป็นแบบสมบูรณ์ มีปากและทวารหนัก
สำหรับส่วนปากมีอวัยวะที่ช่วยในการกินอาหารและมีการดัดแปลงไปเพื่อให้เหมาะสมกับสภาพแวดล้อมของอาหาร
เช่น มีปากแบบกัดกิน ดูดกิน เจาะดูด เป็นต้น
7. ระบบหมุนเวียนโลหิตเป็นระบบเปิด (open circulatory system) โดยเลือดเมื่อออกจากหัวใจเทียม
(pseudoheart) แล้วจะไหลไปตามเส้นเลือด
ต่อจากนั้นจะไหลเข้าสู่ช่องว่างในลำตัว (hemocoel) แล้วไหลกลับเข้าสู่หัวใจอีก
จะเห็นได้ว่าเลือดไม่ได้อยู่ภายในหัวใจและเส้นเลือดตลอดเวลา
แต่มีบางระยะที่เลือดไหลออกมาอยู่นอกเส้นเลือด จึงเรียกระบบการหมุนเวียนแบบนี้ว่า
ระบบเปิด นอกจากนี้ สัตว์กลุ่มนี้อาจมีเลือดเป็นสีฟ้าอ่อนหรือไม่มีสีเนื่องจากสาร
เฮโมไซยานิน (hemocyanin) เป็นองค์ประกอบหรือมีสีแดงเนื่องจากเฮโมโกลบิน
(hemoglobin) เป็นองค์ประกอบ
8. ระบบขับถ่ายเป็นลักษณะเฉพาะของกลุ่ม เช่น แมลง มีมัลพิเกียน ทูบูล (malpighain tubule) ซึ่งเป็นท่ออยู่ที่ทางเดินอาหารเป็นอวัยวะขับถ่ายกุ้งมีกรีนแกลนด์หรือต่อมเขียว
(green gland) ที่โคนหนวด ทำหน้าที่ขับถ่าย
9. ระบบหายใจประกอบด้วยอวัยวะหายใจหลายชนิด ในพวกที่อยู่ในน้ำ เช่น กุ้ง ปู
หายใจด้วยเหงือก (gill) พวกแมลงหายใจด้วยระบบท่อลม (tracheal
system) ที่แทรกอยู่ทั่วตัว แมงมุมหายใจด้วยบุกลัง (book
lung) ที่บริเวณส่วนท้อง ซึ่งมีลักษณะเป็นแผ่นบางๆ
ซ้อนกันอยู่หลายชั้น เป็นต้น
10. ระบบประสาทมีปมประสาทที่หัว 1 คู่
และมีเส้นประสาททางด้านท้อง (ventral nerve cord) ทอด
ไปตามความยาวของลำตัว 1 คู่ และมีอวัยวะสัมผัสเจริญดี เช่น ตาเดี่ยว ตาประกอบ หนวด
ขนสัมผัส เป็นต้น
11. ระบบสืบพันธุ์ เป็นสัตว์แยกเพศ
มักมีการปฏิสนธิภายในตัวและออกลูกเป็นไข่ ที่มีไข่แดงมาก
ในขณะที่มีการเจริญเติบโตมักมีการเปลี่ยนแปลงรูปร่างไปด้วย